Türk caz müziğinin unutulmayan sesi: Ayten Alpman

Türk caz müziğinin unutulmayan sesi: Ayten Alpman

“Memleketim”, “Anlamazdın”, “Ben Böyleyim” ve “Ben Varım” isimli yapıtlarla hatırlanan caz sanatkarı Ayten Alpman vefatının 11. yılında yad ediliyor.

Unutulmaz sanatçı, Devlet Tiyatroları müfettişi Fahrettin Alpman’ın kızı olarak 10 Ekim 1929’da, İstanbul‘da dünyaya geldi. Küçük yaşlarda anne ve babası ayrılan sanatçı, Nişantaşı Kız Lisesinde öğrenciyken tanıştığı İlham Gencer sayesinde müziğe ilgi duydu.

Önce İngilizce müzikler söyleyen Alpman, üvey babasının işi sebebiyle gittikleri Malatya’da bir ay kaldıktan sonra, İstanbul‘da yaşayan anneannesinin yanına taşındı.

Sanatçı, müziğe ilgisi nedeniyle dersleri berbata gidince, Erenköy Kız Lisesine devam etti. Liseden mezun olduktan sonra İlham Gencer’in solistlik teklifiyle İstanbul Radyosunda program yapmaya başladı.

“You Are Always In My Heart” isimli şarkıyı radyoda yorumlayan Alpman, verdiği bir röportajda o günleri şöyle anlatmıştı:

“İlham’la bağımız hiç kopmamıştı. O sıralarda, 1949’da İstanbul Radyosu açıldı. İlham geldi, ‘Radyoda bize 15 dakika verdiler. Her çarşamba iki kesim çalacağız. İki modül da sen söyleyeceksin.’ dedi. Apar topar radyo programlarına başladık. Derken gençliğin sevgilisi olduk mu? O sıralar İstanbul’da hiç Türk müzikçi yok. Birinci bayan müzikçi Sevinç Tevs’di. Ona çok özeniyordum. Arttan Rüçhan Çamay çıktı. Ben üçüncüyüm.”

Sahneye birinci defa Taksim’de çıktı

Ayten Alpman, sahneye birinci sefer Taksim Belediye Gazinosu’nda düzenlenen bir tıp balosunda çıktı.

Arif Mardin’in yönlendirmesiyle caz müzikleri söyleyen sanatçı, profesyonel sahne çalışmasına ise 1952’de Yeşilköy Deniz Park Oteli’nde başladı, 3 ay sonra Kervansaray Gece Kulübü’ne geçti.

Sanatçının, 1953’te evlendiği İlham Gencer’den Ayşe ve İlhan isimli iki çocuğu oldu.

Gencer’in Çatı Gece Kulübü’nü kurmasının akabinde orada sahne almaya başlayan sanatçı, birinci plağı “Sayanora/Passion Flower”ı 1959’da yayınladı.

Alpman ve Gencer’in evliliği 1960’ta sona erdi.

Müziğe İsmet Sıral Orkestrası ile devam eden sanatçı, 1963’te gittiği İsveç’te iki yıl Sıral ile bir yıl da diğer bir caz orkestrasıyla sahne aldı.

Türkiye’ye döndüğünde, yabancı müziklere Türkçe kelamlı uyarlama modası başlasa da Alpman caz müzikleri söylemeyi bir mühlet daha sürdürdü.

Aranjman uyarlamalarının öncüsü Fecri Ebcioğlu’nun ısrarıyla bu furyaya daha fazla direnemeyen sanatçı, uyarlama yapıtların yer aldığı “İnan Bana/Ayrıldık Yalnızım” isimli 45’lik plağı 1967’de müzikseverlerle buluşturdu.

Sezen Cumhur Önal ile birkaç 45’lik yapan Alpman’ın Ebcioğlu ile yaptığı “Sensiz Olmam” müziği büyük ilgi gördü.

Sözlerini Fikret Şeneş’in yazdığı, Alpman’ın 1972’de seslendirdiği “Bir Diğerdir Benim Memleketim” müziğinin olduğu plak ilgi görmedi. Fakat müzik, 1974’teki Kıbrıs Çıkartması’nda TRT’de çok sık çalınınca, tekrar 45’lik olarak piyasaya sürüldü ve büyük satış sayılarına ulaştı.

Mireille Mathieu’nun Fransızca seslendirdiği eser, Alpman’la özdeşleşti.

“Müzik bitmeyecek bir ihtiyaç”

Ünlü sanatçı, 1953’te “Aşk Izdırabtır” ve 1974’te “Tek Başına” isimli sinemalarda rol aldı, “İstersen”, “Sensiz Olmam”, “Tek Başına”, “Yanımda Olsan”, “Ben Varım”, “Ben Böyleyim” ve “Yaz Yağmuru” isimli müziklere imza attı.

İki uzunçalar (longplay) da yapan Alpman, son profesyonel sahne çalışmasını 1990’da İstanbul Yeniköy Bilsak Kulübü’nde gerçekleştirdi.

Ayten Alpman, müziği bıraktıktan sonra verdiği bir röportajda şunları kaydetmişti:

“65 yaşındayım, son beş yıldır konser hariç hiç müzik söylemedim. Tüm hayatım müzikle iç içe geçti. Lakin ben hala kim olduğuma karar veremedim. Niçin bu dünyaya geldim, ne yapıyorum hala tam olarak bilemiyorum. Müzik nedir diye soruyorsunuz. Bakın bunun karşılığını vermek çok güç. Müzik insanın ömrü, hayatı, özcesi her şeyidir. Müziksiz bir hayat olmaz. Mutsuz da memnun da olsam müzik dinlerim. Yemek içmek ne ise müzik de o işte. Bitmeyecek bir muhtaçlık, ömrün sürmesi için gereken bir şey.

Caz nedir diye soruyorsunuz, caz benim 40 yılımı verip de hala anlayamadığım bir müziktir. İnsanların beni aptal sanmasını istemiyorum. Lakin cazı sökmek ve içine girebilmek, nitekim zordur. Dinlerken bir şeyler anlarsın fakat çalan ile konuşunca apayrı şeyler sana söyleyebilir. Cazın hikayelerini anlamak zordur.”

İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) tarafından 2007’de düzenlenen İstanbul Caz Şenliği’nde “Yaşam Uzunluğu Muvaffakiyet Ödülü” alan sanatçı, akciğer yetmezliği nedeniyle 20 Nisan 2012’de 83 yaşında vefat etti.

Ayten Alpman’ın albümlerinden kimileri şunlar:

“İnan Bana/Ayrıldık Yalnızım” (1967), “Seni Unutmak Senden Kaçmak İstiyorum/Kim Demiş Aşk Palavradır Diye” (1967), “Bu Sana Son Seslenişim/Sevmedim Hayatı” (1967), “Sensiz Olamam/Aynalar Aynalar” (1970), “Bir Diğerdir Benim Memleketim/Yaşamak İçin” (1971), “Memleketim/Unutsana” (1973), “Ben Yürürüm Yana Yana/Iraktır Yolların” (1974), “Ben Böyleyim” (1976), “Son Bir Defa/Neden Güya Bu Dünya Dar Geliyor İnsana” (1977), “Eski 45’likler” (1999), “Bir Oburdur Ayten Alpman” (2007)

Kaynak: AA / Hilal Uştuk – Aktüel