TBMM Zelzele Araştırma Kurulu toplandı

Maden Tetkik ve Arama (MTA) Genel Müdürü Vedat Yanık, TÜBİTAK, Afad, Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile iki yıl içinde canlı fayların haritasının tamamının çalışmasının bitirileceğini söyledi.
Kahramanmaraş Merkezli Sarsıntıların Sonuçlarının Bütün Taraflarıyla Araştırılması, Sarsıntıya Dirençli Yapı Stokunun Oluşturulması ve Kentsel Dönüşüm Uygulamalarının Aktifliğinin Artırılması İçin Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Gayesiyle Kurulan Meclis Araştırma Komitesi, Veysel Eroğlu başkanlığında toplandı.
Eroğlu, jeolojik tesirler, kentsel dönüşümün hızlandırılması, tespitler, çürük ve riskli binaların tespiti, bina stokunun belirlenmesi üzere çalışmaların birçok vilayette olmadığını söyledi. Kentlerin sarsıntıya dirençli hale getirilmesi için bütün vilayetlerin aksiyon planı hazırlaması için kelam konusu vilayetlere yazı gönderilmesini teklif etti.
Komisyonda Maden Tetkik ve Arama (MTA) Genel Müdürü Vedat Yanık, MTA Jeoloji Etütleri Dairesi Lideri Bahadır Şahin, MTA Genel Müdür Yardımcısı Haşim Ağrılı, MTA Jeoloji Etütleri Dairesi Başkanlığı Faal Tektonik ve Zelzele Araştırmaları Koordinatörü Selim Özalp ile Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Yusuf Kağan Kadıoğlu sunum yaptı.
MTA Jeoloji Etütleri Dairesi Lideri Bahadır Şahin, Anadolu medeniyetlerinin başındaki belalardan birinin zelzele olduğunu kaydetti. MTA’nın birincisini 1992’de ikincisini 2013 yılında yayımladığı “Türkiye’nin Canlı Fay Haritasının”, Anadolu’nun Batı’ya yanlışsız hareketinin faylarla ilgili karşılığını oluşturduğunu söz etti. Bu harita üzerinde 485 fayın işaretlendiğinin bilgisini veren Şahin, bu fayların bir kısmının Türkiye hudutlarının dışında olduğunu söyledi.
Söz konusu fayların 5 ve üzeri sarsıntı üreten faylar olduğunu kaydeden Şahin, “Türkiye’de 450’ye yakın zelzele üreten, ağır hasar meydana getiren fayın varlığı kelam konusu.” dedi.
Türkiye’de 172 fayın tüm kimlik bilgilerini ortaya çıkardıklarını belirten Şahin, üniversiteler ve AFAD tarafından da yapılan çalışma olduğunu hatırlatarak, “Son günlerde TÜBİTAK ile birlikte bütün çalışmaların derlenmesi toparlanması, 2-3 yıl içerisinde tamamının bitirilmesi noktasında bir inisiyatif alındı.” dedi.
Şahin, Kahramanmaraş merkezli zelzeleler sırasında haritada daha evvel yüzey kırığı oluşturmamış yeni kırıkların meydana geldiğini, kimi kırıkların uzadığını, boyutlarının değiştiğini gördüklerini aktardı.
Depremden sonra sıvılaşma konusunun gündeme geldiğini tabir eden Şahin, Ulusal Sarsıntı Stratejisi 2023 kapsamında Türkiye’nin bütün alanlarının tek tek sıvılaşmaya yatkınlık sahibi olan formasyonlarını haritaladıklarını bildirdi. Şahin, sıvılaşmaya yatkınlık haritalarıyla ilgili zelzele bölgesiyle alakalı haritaların Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına iletildiğinin bilgisini verdi.
“MTA rapor haline getirdikten sonra okunmasında da aksaklıklar oluyor”
MTA’nın eski yıllarda vilayet bazında yaptığı birtakım çalışmaların olduğunu anımsatan Şahin, MTA’nın 2008 yılında Kahramanmaraş Valiliğin talebi üzerine hazırladığı raporu anımsattı. Şahin,”Kahramanmaraş çalışmasının içerisinde Doğu Anadolu Fayı’nın 7 ve üzerinde bir sarsıntı üreteceğine, bu türlü bir risk olduğuna dair tabir açık açık yazılmıştır. Bu çalışmada Kahramanmaraş’ın jeoloji, canlı fay haritası, sıvılaşmaya yatkınlık haritası üzere bir kentin gelişimiyle ilgili karar verme sürecinde fayda sağlayacak her türlü bilgi mevcuttur. Mahallî idarelerin uzman yer bilimci, kent planlamacısı, mimar, inşat mühendisi üzere önemli ciddi uzmanlaşmış gruplarını kurması gerekir. MTA rapor haline getirdikten sonra okunmasında da aksaklıklar oluyor.” diye konuştu.
HDP Batman Milletvekili Necdet İpekyüz’ün Kahramanmaraş raporuna uyulup uyulmadığını sorması üzerine MTA Genel Müdürü Vedat Yanık, “Uyulmamış, uyulsaydı bu biçimde olmazdı.” cevabını verdi.
“Şehirlerimizi, yeri daha sağlam yerlere yapmak zorundayız”
MTA’nın TÜBİTAK, AFAD, Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile iki yıl içinde canlı fayların haritasının tamamını bitireceğini belirten Yanık, “Öncelik sırasına nazaran nüfus yoğunluğu, fayın dönemi üzere sırlama yapılıyor. Öncelik sırasına nazaran başlayacağız ikinci yıl hepsini bitireceğiz, mevcut canlı fayların hepsinin harita çalışması tamamlanacak.” sözünü kullandı.
Milletvekillerinin, fay çizgileri üzerindeki yapılaşmasına ait sorusu üzerine Adıyaman’ın Gölbaşı ilçesinden örnek veren Yanık, “Gölbaşında fay üzerinde hiçbir bina kalmamış, 200 metre sağında ve 200 metre solunda binalar hasar almış fakat ayakta durmuş. Bu fay sakınımı çizgisinin belirlenmesi için bir örnek. Bu aralıkta demek ki bina yapmayacaksın. İmkan varsa kentlerimizi tabanı daha sağlam yerlere yapmak zorundayız. İmkan yoksa orada o tabana uygun yükseklikte ve sağlamlıkta bina yapmamız lazım.” dedi.
“Güçlendirilme çalışması yapılmalı”
MTA Jeoloji Etütleri Dairesi Başkanlığı Faal Tektonik ve Zelzele Araştırmaları Koordinatörü Selim Özalp, Kahramanmaraş merkezli sarsıntılarda birinci zelzeleden 9 saat sonra 7,6 büyüklüğünde ikinci zelzelenin meydana geldiğini anımsattı. Özalp, bunun pek çok bilim insanı için olduğu üzere kendileri için de sürpriz olduğunu belirten Özalp, “İkinci bir zelzele bekliyorduk fakat kısa müddette olması beklenen bir şey değildi. Benim bildiğim yalnızca 1976’da Çin’de yaklaşık 16 saat sonra meydana gelen sarsıntı var. Onun dışında bilinen sarsıntı yoktu, nitekim bu yıkıcılığı daha da artıran öge oldu.” sözlerini kullandı.
Deprem sonrası Savrun ve Malatya fayına yük bindiğinin, gerilimin buralarda arttığının söylendiğini belirten Özalp, “Depremlerden sonra hasebiyle buralar da risk taşımaya başladılar. Ne vakit olacağıyla ait bir şey söylemek güç. Daha ayrıntılı çalışmaların yapılması lazım. 1999 zelzelesinden sonra Marmara’da sarsıntı olacağı söyleniyor ama ortadan 30 yıl geçti. Her geçen gün risk artıyor, bunu söyleyebiliyoruz. Tedbire manasında buralarda güçlendirilme çalışması yapılması lazım.” diye konuştu.
Deprem sonrası faylar üzerine yaptıkları çalışmalardan müşahedeleri aktaran Özalp, Kırıkhan merkezde 1 metreye yakın atım gözüktüğünü söyledi. Özalp, “Nurhak’ın kuzeyindeki alanda fayımız soldan sağa gerçek hareket etmekte. Fayın tesiriyle 360 santimetre sol tarafa ötelenmiş durumda. Yeniden Pazarcık yakınlarında 4,5 metreye yakın ötelenme ölçülmüş durumda. Ekinözü tarafında bir köy yolunda 9 metreye yakın ötelenme görmekteyiz.” dedi.
“Doğu Anadolu Fayının üzerinde 7,7 demek kıyamet demekti”
Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Yusuf Kağan Kadıoğlu, Kahramanmaraş merkezli sarsıntının haberini aldıktan sonra ağlamaya başladığını belirterek, “Doğu Anadolu Fayının üzerinde 7,7 demek kıyamet demekti.” kelamlarını sarf etti.
Bazı insanların Japonya’da 9 büyüklüğünde zelzele oluyor bir şey olmuyor” dediğini belirten Kadıoğlu, bu sarsıntıların okyanusun içerisinde olduğunu söyledi. Kadıoğlu, “Bu benim göbeğimin içerisinde oluyor. O kadar sığ ki yıkıcı tesiri kıyamet.” sözünü kullandı.
Hatay’ın Altınözü ilçesine bağlı Tepehan köyünde 35 dönümlük zeytin bahçesini ortadan ikiye bölen yarık oluştuğunu anımsatan Kadıoğlu, buradan ölçüm aldıklarını yer radar çalışması yaptıklarını söyledi. Kadıoğlu, buradan fay geçmediğini, kelam konusu yapının 1,5 metre kalınlığında gevşek dokunun tarım yerine uygun killi topraktan oluştuğunu kaydetti. Kadıoğlu, kelam konusu bölgede yağmurlu mevsime geçildiği vakit kayma sürecinin devam edeceğini, bu bahiste belediye liderini uyardığını, alanın imara açılmamasını ve insanların oradan uzaklaştırılmasını istediğini vurguladı.
Pazarcık ilçesinin çabucak altında yer alan “Kartal Kaya Baraj kapakları yıkıldı” haberini alır almaz öğrencileriyle bölgeye gittiğini belirten Kadıoğlu, baraj kapağında ve yol boyunca çalışma yaptığının bilgisini verdi. Kadıoğlu, baraj kapağında düşey tarafta bir kırığın olmadığını, fakat dolusavak üzerinde kırık tespit ettiklerini aktardı. Kadıoğlu,” Dolusavak o titretişimden ötürü kendi kendini doldurmuş. Karayolları da çabucak gelip orayı doldurmuş. Oraya baktığımızda onun içerisinde kılcal çatlaklar tespit ettik. Baraj dolu olduğunda bizim tarafımızdan bir kere daha ölçülmesinde fayda görüyorum.” dedi.
“Asi Irmağı’nın sağında ve solunda gizli bir Roma kenti var”
Kahramanmaraş ve Antakya’da toprakta hiç hasar görmeyen, az, orta ve ağır hasar gören binalardan beton örnekler aldıklarının belirten Kadıoğlu, dere kumu kullanılmasının yanılgılı olduğunu, gelişmiş ülkelerin dünyada bunu uygulamadığını vurguladı.
Antakya’da 60 bin metrekareyi 2007 yılında taradığını anımsatan Kadıoğlu, “Asi Irmağı’nın sağında ve solunda gizli bir Roma kenti var. Bu tarihi zenginlikleri çıkardığımız vakit en varlıklı turist kaynağı olacak burası. Arekolojik sit alanı ilan edelim. Nitelikli yapı kalsın lakin niteliksiz olanları yapmayalım bir daha. Orayı kazalım, bu hoşluğu ortaya koyduğumuz vakit oranın bedeli artar. O insanlarımıza da bu türlü sahip çıkmış oluruz.” dedi.
Gaziantep Kalesi’nin yıkılmasına ait de konuşan Kadıoğlu, 6 bin yıllık höyüğün üstünde 2 bin yıllık bir kale olduğunu, höyüğün bir tarafının kayadan, bir tarafının ise dolgu topraktan oluştuğunu söyledi. Kadıoğlu, dolgu topraktan olan kısmın yıkıldığını lisana getirdi.
Depreme ait tekliflerini sıralayan Kadıoğlu, şöyle konuştu:
“Fay sınırları üzerine mesken yapılmamalı. Fay sınırlarını haritalandıran MTA’daki jeoloji mühendisleri. Bu arkadaşlar gerektiği vakit dağlarda yatıyor. Bu arkadaşların harcırahlarını artırmamız gerekiyor. Eski binaların beton kalitesini belirlemek için kesinlikle beton petrografisi yapılmalı. Biz çabuk unutuyoruz. Bir sürü yıkılan binalarımız oldu. Benden sonraki kuşağın görmesi lazım. Yıkılan binaların bir adedini koruma edelim, etrafını çevirelim üzerine ‘unutma’ yazalım. ‘Bu binanın da kusuru buydu’ yazalım.
Bu kelamlar üzerine Veysel Eroğlu, “Bazı mozaiklerin ortaya çıkmasını çabucak yazalım bakanlıklara, Cumhurbaşkanlığı makamına bildirelim. Arkeolojik sit alanı ilan edilsin bu alan.” sözlerini kullandı.