Tarihi açık hava arşivi: Şehzade Camii sütunlarındaki bilezik yazıları bu türlü görüntülendi

Tarihi açık hava arşivi: Şehzade Camii sütunlarındaki bilezik yazıları bu türlü görüntülendi

Ecdadın duvar gazetesi olan bilezik yazılarının bulunduğu Şehzade Camii dron ile görüntülendi

Şehzade Camii sütununda yer alan yazıda, Katip Çelebi tarafından tasarlanan altın oluğun Kabe’ye gönderildiğinden de bahsediliyor

İSTANBUL – Osmanlı devrinde tarihe not düşmek, kıymetli olayları kaydetmek ve hisleri lisana getirmek için sütunların bileziklerine kazınan yazılar, İstanbul genelinde 18 mescitte, 5 türbede ve Topkapı Sarayı’nın çeşitli kısımlarında yer alıyor. Periyodun bir kısmını anlattığı bedellendirilen bilezik yazılarıyla ilgili konuşan Araştırmacı-Yazar Nazif Arıman, “Sütunlarda bulunan bileziklerde tarihi birçok değerli olayın üzerlerine yazılmasıyla adeta açık hava arşivi niteliği taşıyor” dedi. Bilezik yazılarının bulunduğu Şehzade Camii havadan görüntülendi.

Osmanlı devrinde mescitlerin, türbelerin sütunlarında bulunan bilezik yazıları tarih hakkında bilgi veren kaynaklardan biriydi. Değerli olayların kaydedildiği ve hislerin tabir edildiği bilezik yazıları, İstanbul genelinde 18 mescitte, 5 türbede ve Topkapı Sarayı’nı çeşitli yerlerinde bulunuyor. Osmanlılar, periyodun olaylarını ele aldığı yazıları rastgele değil bilhassa padişahların yaptırdığı, kalabalığın daha çok olduğu cami avlularında bulunan sütunların tunç, bronz ve pirinçten yapılan bileziklerine yazıyorlardı. Duyuru niteliği taşıyan yazılar, ahşap ya da mermer yapılar üzerine çelik kalem ve tokmakla yazı kazıyan ‘hakkaklar’ tarafından 16. ve 18. yüzyıllar ortasında kamusal alanda toplumu bilgilendirmek ismine yapılmıştı. O periyotta eğitimli bireylerden oluşan hakkaklar bilezik, mühür, kitabe, mezar taşı üzere yerleri kazıyarak sanatlarını icra ediyorlardı. Hakkaklar tarafından kazınan üzerlerinde yangınların, tayinlerin, vefatların, duaların, nasihatlerin bulunduğu sütunların, devrin bir haber kaynağı olduğunu gösteriyor.

“Tarihi birçok değerli olayı üzerlerine kaydedilmesiyle adeta bir açık hava arşividir”

Camilerin sütun bileziklerinde bulunan tarihi yazılar hakkında konuşan Araştırmacı – Muharrir Nazif Arıman, “Sütun bileziği, sütunların düsturlarıyla birlikte birleşme noktalarına monte edilen büsbütün estetik görünüm maksatla kullanılan mimari yapı elemanlarıdır. Bunlar çoğunlukla pirinç, tunç ve bronzdan imal edilmişlerdir. Temel emelleri, sütunun düsturla birleşme noktasındaki nahoş manzarayı ortadan kaldırmak ve oraya estetik bir imaj vermektir. Osmanlı bunu mimari üslubundan ve genel gayesinden hariç olarak farklı bir alanda daha kullanmış. Sütunlarda bulunan bileziklerde tarihi birçok kıymetli olayı üzerlerine kaydedilmesiyle adeta bir açık hava arşividir. Yazılar, mahiyet açısından aşikâr bir kategori içerisinde yer almıyor ne yazık ki çok farklı alanda ve geniş bir yelpazeye sahip olan yazı çeşitleri var. Bunların içerisinde dualar, temenniler, beklentiler, istekler birebir vakitte beddua var. Tayinler, atamalar, vefatlar, evlilik ilanları, İstanbul’da meydana gelmiş olan yangınlar, donanmanın çıkması, elçilerin şaha gönderilmesi, yeniden içinde bilhassa Farsça ve Arapça özlü kelamlar, beyitler, nasihatler, ayetler ve hadisler yer almaktadır. İstanbul genelinde 18 cami, 5 türbe ve Topkapı Sarayı çeşitli kısımlarında toplam da 285 yazıyı topladım. Bunları müstakil bir yapıtta bir ortaya getirdim, eser 2018 yılında yayınlandı. Şu an son yapmış olduğum araştırmalarla yazılar 300 civarına ulaşmış durumda öbür yandan da Türkiye’nin tüm bilezik yazılarını topluyorum. Onlarda şu anki sürecimiz bitmek üzere inşallah yakın bir vakitte yayımlanacaktır. Yapmış olduğum araştırmada en eski tarih 1506 tarihinde Beyazıt Camii’nde yeniden en son yazı da 1779 yılında yazılmış olan o da birebir camii de Beyazıt Camii’ndedir. En fazla yazı 17. yüzyılda Sultan 4. Mehmed periyodunda yazılmıştır. Üzerinde tarih barındıran 14 yazı da Sultan 4. Mehmed periyoduna aittir. Onun haricinde genel yelpazeye baktığımız vakit 16 ve 18. yüzyıllar ortasında yaşamış olan ve sonra ortadan kalmış olan bir ekol olarak bakabiliriz” dedi.

“Şehzade Camii’ndeki yazıların büyük çoğunluğu Kasımpaşalı Osman Çelebi‘ye ilişkin olan yazılardır”

Tarihi olaylar hakkında bilgi veren sütun yazılarının, büyük çoğunluğunun Kasımpaşalı Osman Çelebi‘nin yazdığını aktaran Arıman, “Yazılar, hakkak denilen bir meslek kümesi tarafından çelik kalem ve tokmaklarla bileziklerin üzerine kazıma yoluyla yapılıyordu. Hakkak olağanda hattatın yazmış olduğu yazıları, yazmakla vazifeli olan kişidir. Tıpkı vakitte bir kazıyıcıdır. Yalnızca bilezik yazısı değil, mühür kazıyıcısı, mezar taşı kazıyıcısı ve kitabe kazıyıcısı da hakkak olarak nitelendirilir. Hattatın yazdığını, hakkak belirtilen nesneler üzerine çelik kalemlerle ve tokmaklarla işler şayet hattat da hakkak da tıpkı kişi olursa bunlara ‘zülcenaheyn’ denilen ‘iki kanatlı’ manasına gelen bir unvan verilmekteydi. Buradaki sütun bileziklerindeki yazılarda da Evliya Çelebi bilhassa Süleymaniye Camii’ni anlatırken oradaki bilezik yazılarından bahseder, vurgu yapar. Üzerindeki tarihlerin enteresan olması hasebiyle hatta hayretini gizleyemediğini de belirtir. Oradaki yazılar periyot itibariyle baktığımızda Evliya Çelebi’nin anlatmasına nazaran vakıflar tarafından tutulan tarihçi hakkakların olduğundan bahsediyor. Yani tarihçi hakkakların vakıflar tarafından özel olarak tutulduğunu ve kıymetli olayların onlar tarafından bileziğin üzerine kazındığını haber veriyor. Süleymaniye Camii’ndeyse bahsetmiş olduğumuz bilezikler Kasımpaşalı Osman Çelebi’ye en fazla yazı esasen kendisine ilişkin ve en hoş yazı da kendisine aittir. Şu an içinde bulunduğumuz Şehzade Camii’ndeki yazılarında büyük çoğunluğu tekrar Kasımpaşalı Osman Çelebi’ye ilişkin olan yazılardır” sözlerini kullandı.

Kutsal topraklara gönderilen Kabe oluğu Şehzade Camii’nin sütununa “Altın oluk işlendi sene 1021” halinde yazılmış

Şehzade Camii sütunlarına kaydedilen olayları okuyan Arıman, “Burada Osman Çelebi’nin yazmış olduğu yangın tarihi var. ‘İslambol’da ateş vaki oldu. Rebiülahir’in 11’inde’ diye kazınmış. Osman Çelebi’nin bilhassa İstanbul’u, İslambol olarak yazması burada dikkatlerden kaçmayan bir ayrıntı. Öteki bilezikte ise bahsetmiş olduğumuz evlilik ilanlarından bir tanesi var. ‘Sultan Murat Şah, Fatma Sultan’ı İbrahim Paşa’ya verdi. Cemaziyelahirün evvelinde. Sene 993’ Kaynaklar da Sultan 3. Murat’ın kızı olan Fatma Sultan’ı değil farklı bir hanım sultanın İbrahim Paşa’ya verildiğine dair kayıtlar var. Münasebetiyle hakkakın burada yanılgılı bir isim kazımış olabilecek olduğu varsayılmaktadır. Burada tekrar Osmanlı devrinde Surre-i Humayun alayları ile kutsal topraklara gönderilmiş olan ikramlardan bir adedinden bahsediliyor. ‘Altın oluk işlendi sene 1021’ Osman Çelebi’nin imzalamış olduğu bir yazı. Altın oluk, kutsal topraklara Kabe’ye monte edilmek üzere İstanbul’da yapılan ve oraya gönderilen ikramdan bize haber veriyor. Birebir yazıdan bir tane Fatih Camii’nde, bir tane de Yavuz Sultan Selim Camii’nde var. Altın oluğun şahsen dizaynını Katip Çelebi, Cihannümasında kendisinin yaptığını İstavroz Sarayı ( Beylerbeyi Sarayı) bahçesinde ise Kabe maketi kurulup oluğunu şahsen kendi eliyle makete yerleştirdiğini ardından tamamlandıktan sonra da kutsal topraklara gönderildiğinden bahseder” formunda konuştu.