Sudan’da iç çatışmaların art planı

Prof. Dr. Enver Arpa, Sudan‘da ordu ile Süratli Dayanak Kuvvetleri ortasında yaşanan çatışmaları, tarafların ülke siyasetindeki yerini ve olayların art planını AA Tahlil için kaleme aldı.

Sudan‘da neler oluyor?Devrik önder Ömer el-Beşir idaresinin 2018 yılının son günlerinde ekmek ve akaryakıt üzere temel tüketim eserlerine yüksek ölçüde artırım yapmasıyla sokağa dökülen Sudan halkı, 2019 yılının nisan ayında yaklaşık 30 yıllık el-Beşir idaresini devirerek Sudan’ı adeta bir ateş çemberinin içine attı. Çünkü el-Beşir iktidardan indirilse de onun iktidarı periyodunda şekillenen Sudan ordusu, idaresi devretmeye yanaşmadı. Komuta kademesi, darbe sürecinde öncü bir rol üstlenerek ipleri elinde tutmaya çalıştı. Dertli günlerin akabinde şovlara katılan kümelerin oluşturduğu Özgürlük ve Değişim Güçleri (ÖDG) ile askeri kanattan oluşan Egemenlik Kurulu kuruldu. Kurulun başkanlığına General Abdulfettah el-Burhan, yardımcılığına ise Süratli Takviye Kuvvetleri (HDK) Kumandanı Muhammed Hamdan Dakalu getirildi. İçişleri ve Savunma Bakanlığı üzere değerli bakanlıklar askeri kanatta kalmak kaydıyla yarı sivil bir hükümet kuruldu.

Egemenlik Kurulu’nun gölgesinde faaliyetlerini sürdüren Abdullah Hamduk başbakanlığındaki hükümet, beklenen başarıyı bir türlü sağlayamadı. Askeri kanadın başvurduğu hareketlerle işlemez hale gelen Hamduk hükümeti, idaresi bırakarak çekilmek zorunda kaldı. Sivil kanadı tasfiye eden Egemenlik Kurulu, bu kez kendi ortasında el altından yürütülen bir taht hengamesine tutuştu. Ordu Kumandanı Orgeneral el-Burhan ile Süratli Takviye Kuvvetleri Kumandanı General Dakalu, birbirini etkisizleştirmek için çeşitli atılımlara başvurmaya başladı. El-Burhan sık sık askeri güçlerin tek çatı altında toplanması gerektiğini lisana getirirken Dakalu, bu teşebbüsün kendisini devre dışı bırakacağını düşünerek buna şiddetle karşı çıktı. 2022 yılının Aralık ayında askerle siviller ortasında imzalanan “çerçeve anlaşma”da ordunun tek çatı altında toplanması da yer aldı. Bundan rahatsızlık duyan Dakalu ile Ordu Kumandanı el-Burhan ortasındaki uğraş 15 Nisanda silahlı çatışmaya dönüştü. Başşehir Hartum’da başlayan çatışmalar kısa müddette Meravi ve Darfur bölgesi başta olmak üzere birçok bölgeye yayıldı.

Olayların art planında ne var?Sudan Cumhuriyeti, bağımsızlığını elde ettiğinden beri kimi vakit sivil görünümlü idareler tarafından yönetim edilse de gerçekte daima askeri vesayetle yönetildi. Ülkede en uzun mühlet iktidarda kalan Ömer el-Beşir de askeri bir darbeyle işbaşına gelmişti. El-Beşir, devrinin son yıllarında seçimler yaparak iktidarını sürdürse dahi genel komutanlığını da yaptığı ordu onun en büyük destekçisiydi. El-Beşir’in düşürülmesinden sonra askerler sivil kanatla iktidarı paylaşmak zorunda kaldı ancak usta hareketlerle bu kanadı devre dışı bırakmayı başardı. Lakin bu kere dışarıdan orduya eklemlenen Süratli Takviye Kuvvetleri, ordu içerisinde bir ayrılık yaşanmasına ve ordunun birlik içinde hareket etmesine pürüz teşkil etti.

Hızlı Takviye Kuvvetleri el-Beşir periyodunda bilhassa Darfur bölgesinde isyancı kümelere karşı kullanılmak üzere oluşturulan ve Cancavid olarak isimlendirilen gayriresmi bir güç ve sonradan güvenlik sistemine dahil edilen bir ögedir. Bu kuvvetler daha çok Dakalu ailesi tarafından sevk ve yönetim edilen bir ünite olarak teşekkül etti. Hamdan Dakalu ve kardeşi bu gücün yönetiminde mutlak bir otoriteye sahip. Kuvvet mensupları Dakalu kardeşler tarafından itinayla seçildikleri için üst kademeye güçlü bir sadakatle bağlılık gösteriyor. Bu kuvvetler güvenlik sistemine dahil edildikten sonra çıkarılan bir kanunla özerk bir yapıya kavuşturuldu. Ordu içinde bir ordu üzere davranan Süratli Dayanak Kuvvetleri bir güvenlik ögesi olmakla yetinmeyerek çeşitli ekonomik faaliyetlerde de bulunuyor. Dakalu kardeşlerin Darfur bölgesinde keşfedilen altın ocaklarını işlettikleri ve buradan kıymetli bir gelir elde ettikleri tabir ediliyor. Dakalu’nun birtakım Körfez ülkelerinden de dayanak aldığı tez ediliyor.

Dakalu idaresindeki Süratli Takviye Kuvvetlerinin özerk yapısı, ekonomik imkanları ve memleketler arası dayanağıyla Sudan güvenlik sistemi içerisinde adeta bağımsız bir güç üzere hareket ettiği ve ordu komuta kademesini dikkate almadığı sık sık lisana getirilen konulardan. Egemenlik Kurulu ile sivil ögeler ortasında yapılan “çerçeve anlaşma”da Süratli Takviye Kuvvetlerinin Sudan güvenlik sistemi içerisindeki tesirini yok edecek kararların bulunması el-Burhan ile Dakalu ortasında yaşanan saklı otorite gayretini aleni hale getirdi. Dakalu, Süratli Dayanak Kuvvetlerinin orduya tam entegre edilmesine karşı çıktığı için yaşanan uyuşmazlık tarafları bir çatışma ortamına sürükledi.

Bölgesel ve global birtakım aktörlerin de bu ayrışmada kelam sahibi olduğu kuşkusuzdur. El-Burhan’ın bu uyuşmazlığın giderilmesinde dış müdahalelerin devreye girmemesi konusunda yaptığı ikaz bunun bir göstergesidir. Bilhassa kimi Körfez ülkelerinin el-Burhan’dan şad kalmadıkları için Dakalu’yu destekledikleri söz ediliyor. Çünkü muhafazakar yapısıyla bilinen el-Burhan, tüm eforlara karşın İslami Hareket mensubu el-Beşir bürokrasisinin sert önlemlerle tasfiyesine yanaşmayarak bilakis Hamduk hükümetinin başvurduğu tasfiye önlemlerinin bir kısmını geçersiz hale getirdi. Sözgelimi Hamduk devrinde vazifeden el çektirilen büyükelçilerin birden fazla mahkemelerin aldığı kararlarla vazifelerine geri döndü. Tekrar bu devirde kurulan ve tüzel bir desteği bulunmayan tasfiye komitelerinin faaliyetlerine de son verildi. El-Burhan’ın bu tavrını manipüle etmek isteyen Hamdan Dakalu, giriştiği bu kalkışmada el-Burhan’ın radikal dini anlayışı beslediğini argüman ederek kendisine memleketler arası meşruiyet sağlamaya çalışıyor.

Gelecekte muhtemel senaryolar nelerdir?Hızlı Dayanak Kuvvetleri (HDK), hava ögelerine ve ağır silahlara sahip olmamakla birlikte süratli mobilize olabilen bir yapıdadır. Gerisine birtakım dış güçlerin takviyesini almış olsa da tüm muharebe ögelerine sahip sistemli orduya karşı bir zafer kazanması beklenmiyor. Hakikaten ülke genelinde idaresi ele geçirebilecek bir performansa ulaşamadığı geçen müddet içinde anlaşıldı. Süratli Dayanak Kuvvetleri daha çok egemenlik sembolü sayılan Cumhurbaşkanlığı Sarayı, Genelkurmay Başkanlığı, ulusal televizyon binası üzere yerleri alarak darbe biçiminde idaresi ele geçirmeye niyetlenmiş olsa da bunu başaramadığı anlaşılıyor.

Ancak tertipli ordunun da kent savaşı formunda cereyan eden bu çatışmalarda süratli bir halde muvaffakiyet elde etmesinin kolay olmadığı görülüyor. Mobilizasyon kabiliyeti yüksek olan bu kuvvetlere karşı kısa müddette hakim olmak kolay olmayacaktır. Lakin tüm zorluğa karşın ordu birliklerinin ilerleyen günlerde Süratli Dayanak Kuvvetlerinin gücünü kıracağı, bu birliklerin daha çok takviye bulabildiği Darfur bölgesine kayacağı ve çete savaşları halinde çabaya devam edeceği güçlü bir ihtimal. Alışılmış memleketler arası toplumun müdahalesi de bu bahiste belirleyici olabilir. El-Burhan’ın yapılacak baskılara daha fazla dayanamayıp bir uzlaşmaya razı olması da ihtimal dahilindedir.

[Prof. Dr. Enver Arpa Ankara Toplumsal Bilimler Üniversitesi (ASBÜ) Bölge Çalışmaları Enstitüsü Müdürüdür]

*Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.