Putin elleriyle kendi canavarını yarattı! İşte Rusya’da başkaldıran Wagner kümesi ile ilgili tüm merak edilenler

Rus özel askeri şirketi Wagner‘in, sahibi Yevgeniy Prigojin liderliğinde başlattığı silahlı isyan, daha 24 saatini doldurmadan büyümüş durumda. Rostov’da ilerleyen Wagner ögelerinin Moskova’ya yanlışsız yola çıkmaya hazırlandığı dahi tez ediliyor. Rusya Savunma Bakanlığı ise Moskova başta olmak üzere kamu kurumları ve altyapı tesislerinde güvenlik önlemlerinin artırıldığını açıkladı. Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin yaptığı konuşmada hainlerin cezalandırılacağını söyledi.

Wagner Kümesi ve sahibi Prigojin’in ismi, Rusya’nın müdahil olduğu savaş ve çatışmalarda sıkça geçiyordu. Prigojin’in yükselişi ve Wagner’in Rus savunma ve güvenlik sisteminin bir aygıtı olarak kullanılması, Putin periyodu Rus dış siyasetinin ve hatta iç siyasi dengelerin bir eseri olarak nitelendiriliyor. İşte Wagner kümesine dair merak edilen tüm ayrıntılar…

PRİGOJİN 2014’TEN BU YANA FAAL ROL OYNUYOR

Wagner’in kurucusu olan Yevgeniy Viktoroviç Prigojin, Rusya’nın Ukrayna‘ya saldırısı ile birlikte kamuoyu önünde daha sık görünür oldu. Cephe çizgisinde sık sık görüntüler paylaşan ve son devirde Rusya Savunma Bakanlığı ve Genelkurmayı’na yönelik tenkitlerini giderek sertleştiren Prigojin, esasen Rusya’nın askeri harekatlarında 2014’ten bu yana rol oynayan bir aktör.

PUTİN’LE YAKIN İLGİSİ SAYESİNDE DAHA DA BÜYÜDÜ

1961 yılında o dönemki ismi Leningrad olan St. Petersburg’da doğan Prigojin, rastgele bir askeri eğitime ya da mesleğe sahip değil. Genç yaşlarda kayak sporu ile ilgilenen Prigojin, 18 yaşında hırsızlık hatasından tutuklanarak iki yıl mahpus yattı. Mahpustan çıktıktan sonra başladığı seyyar satıcılık ve sosisli sandviç işini süratle büyüterek 1990’ların ikinci yarısında market zinciri ve kumarhane iştirakleri ile gelirini ve nüfuzunu artırdı. Bu periyotta açtığı lüks restoranlar, Rus oligarkları ve en nihayetinde Vladimir Putin ile yakın bağlantı kurmasına vesile oldu. Hakikaten St. Petersburg’daki “New Island” isimli restoranı, Putin’in yabancı devlet adamlarını sık sık konuk ettiği ve hatta Prigojin’in şahsen Putin’e servis yaptığı bir yer oldu. Bu pozisyonu, Prigojin’in Rus devleti ile yeni iş bağları kurmasını sağladı. 2012 yılında Moskova’daki eğitim kurumlarının yemek ihalesini, 2015’te ise ordu kışlalarının yemek ihalelerini kazandı.

İLK OLARAK SURİYE İÇ SAVAŞINDA SAHNEYE ÇIKTI

Prigojin’in Rus savunma ve güvenlik aygıtının bir ögesi olarak öne çıkması da bu periyotta gerçekleşti. Kimi kaynaklara nazaran 2014 yılında Rusya Federasyonu’nun Kırım’ı ilhakı ve ardından Donbas bölgesindeki çatışmalar sırasında gönüllülerden oluşan bir birlik kurma fikrini, Putin’den sağladığı dayanak ile Rusya Savunma Bakanlığına kabul ettirdi. Bakanlığın onayı ile birlikte kurulan Wagner, birinci olarak 2015 yılında Suriye iç savaşında sahneye çıktı.

WAGNER KÜMESİ

Wagner, Rusya Federasyonu’nda kurulan ve faaliyet gösteren birinci özel askeri şirket değil. Öncesinde çeşitli vakitlerde kurulmuş, Rusya’da ve Rusya dışında vazifeler almış farklı şirketler de var. Bunlar ortasında Antiterror-Orel, Redut, Fortpost, RSB ve Moran sayılabilir. Bir kısmı Rus şirket ve kuruluşların Rusya dışındaki tesis, öge ve şahıslarının korunması, bir kısmı da eğitim, danışmanlık, yakın muhafaza, güvenlik ve risk tahlili üzere alanlarda hizmet veren bu teşebbüslerin neredeyse tamamı başarısızlıkla sonuçlandı. Bunda tesirli olan faktörler ortasında yasal tabanın olmaması, bu şirketlerin faaliyet gösterdiği pazardaki belirsizlikler, finansal yapılarının zayıflığı ve artlarında kâfi politik güç bulunmaması sayılabilir

Wagner önderi Prigojin

Rus Ceza Kanunu’nun 359. unsuru, paralı askerliği, bununla ilgili faaliyetleri ve paralı askerliğin finansmanını hata olarak tanımlıyor. Birebir kanunun 208. hususu, federal kanunlarda ayrıcalık tanınmayan tüm silahlı küme ve kuruluşları yasa dışı olarak nitelendiriyor. Misal biçimde Rusya Federasyonu Anayasası’nın 13. hususu de sırf devlete ilişkin, yetkilendirilmiş kurumların silah kullanabileceğini belirtiyor. Wagner üzere özel askeri şirketlerin bugüne kadarki faaliyetleri göz önüne alındığında, ortada önemli bir çelişki ve muğlaklık olduğu göze çarpıyor. Bu da, kelam konusu şirketlerin faaliyetleri ile ilgili sorun ve düşüncelerde inkar aygıtının tesirli formda kullanılmasına imkan sağlıyor.

2022’DE DANIŞMANLIK ŞİRKETİ OLARAK TESCİLLENDİ

Öte yandan 2010’ların sonlarından itibaren özel askeri şirketlere yönelik yasal düzenlemeye ait kimi teşebbüs ve tartışmalar olmuş olsa da Rusya Savunma Bakanlığının bu bahisteki kesin tavrı ve Kremlin içindeki beklenen güç gayreti nedeniyle şimdiye kadar bu mevzuda rastgele bir somut adım atılmış değil. Bu muğlaklık ortamında Wagner kümesi uzun müddet rastgele bir kaydı olmadan faaliyet yürüttü. Bu durum 2022 sonunda değişti. Küme, bir danışmanlık şirketi olarak kendini tescil ettirdi ve St. Petersburg’da bir irtibat ofisi açtı.

WAGNER’İN ÇIKIŞI

Wagner’in çıkışını, Slavonic Corps Limited (SCL) isimli şirkete bağlamak mümkün. Merkezi Hong Kong’da olan Slavonic Corps isimli şirket, rejim ordusu koordinesinde 2013 yılında Suriye’de misyon almıştı. Eylül ve ekim ayında Deyrizor ve el-Suhna’daki çatışmalarda ağır kayıplar verip geri çekilen şirketin mensupları Rusya’ya dönüşlerinde gözaltına alındı. Çünkü Rus Anayasası ve Rus Ceza Kanunu paralı askerlik ve özel asker şirketlerin kurulmasını yasaklıyor. Hakikaten şirketin kurucuları Vadim Gusev ve Yevgeniy Sidorov, 2014 yılında üç yıl mahpus cezasına çarptırılmışlardı.

Tasfiye olan Slavonic Corps’un tecrübeli kumandanlarından, eski özel kuvvet mensubu emekli Yarbay Dmitry Utkin, şirketteki bir küme eski asker ile Wagner kümesini kurdu. Daha evvel Moran şirketini kuran ve Çeçen savaşlarında misyon yapmış olan Utkin’in, Nazi sempatizanı olduğu; kümenin isminin da Utkin’in Alman bestekar Richard Wagner’e ithafen kullandığı telsiz davet ismi “Wagner”den geldiği sav ediliyor. Şirketin sahibi ya da finansörü olarak Prigojin görünmekle birlikte, bilhassa birinci yıllarda eğitim, operasyon ve donatım işlerinin Utkin ile yakın silah arkadaşları Andrey Treşov ve Aleksander Kuznetsov tarafından yönetildiği biliniyor. Bu ortada Prigojin’in, Wagner’in kurucusu olarak kendini birinci kere Eylül 2022’de tanıtmış olduğunu eklemekte de yarar var.

UKRAYNA SAVAŞINDA WAGNER

Wagner’in Ukrayna‘daki faaliyetleri 2014’te başladı. Kırım’ın ilhakı sırasında ve Donbas’taki birinci çatışmalarda ve müteakip süreçte, Donetsk ve Luhansk’taki ayrılıkçıların eğitim ve donatımı ile bu bölgelerdeki çatışmalarda Wagner mensuplarının vazife aldığı biliniyor. Rusya’nın 22 Şubat 2022 günü başlattığı savaş ile birlikte, bilhassa doğu ve güney cephelerinde Wagner ögeleri faal rol aldı. Yaşanan kayıpların telafisi gayesiyle 2022 yaz aylarından itibaren cezaevi mahkumlarının silah altına alınmasına başlandı. Mahkumlardan oluşan kümeler, bilhassa Soledar ve Bahmut’taki kanlı çatışmalarda ağır olarak kullanıldı.

25 BİN İLA 50 BİN ORTASINDA ÇALIŞANA SAHİP

Wagner’in toplam ne kadar çalışana sahip olduğuna dair net data bulunmuyor. Birden fazla kaynakta bu sayı 25 bin ila 50 bin ortasında değişiyor. Ukrayna savaşı ile birlikte tank, zırhlı muharebe aracı ve hatta savaş uçağı kullanmaya başlayan Wagner’in, savaş tecrübesine sahip işçisi ile birlikte önemli bir savaş gücüne sahip olduğu sav ediliyor.

ŞOYGU VE GERASİMOV’A AĞIR ELEŞTİRİLER

2022 sonbaharından itibaren gerek Wagner kümesine yakın toplumsal medya kanalları gerekse şahsen Prigojin tarafından Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Genelkurmay Lideri Valeri Gerasimov’a yönelik tenkitlerin dozu giderek artmaya başladı. Tenkitlerin merkezinde cephane ve materyal yetersizliği, sevk ve yönetimdeki yanlışlar ile üst düzey komuta kademelerindeki çözülmeler yer almaktaydı. Bilhassa Prigojin, 2023 başından itibaren çok sert tabirlerle Şoygu ve Gerasimov’u suçlayarak, kendilerini yaşanan başarısızlıkların temel failleri olarak gösterdi.

RUS ORDUSU, UKRAYNA’DA ÇÖZÜLME YAŞAYABİLİR

Prigojin’in başlattığı isyanın Voronej ve Rostov’da çatışmalara dönüşmesi ve hatta Wagner ögelerinin Moskova’ya hakikat ilerlemeye başlaması durumunda, Rus ordusunun Ukrayna cephesinde çözülmeler başlayabilir. Lojistik, sevk ve yönetim ile donatım konusunda önemli zafiyetler yaşanan Rus ordusunda, Prigojin’e takviyenin artması durumunda bu çözülme hızlanabilir.

Öte yandan isyanın kanlı bir halde bastırılması ve çatışmalarda can kayıplarının süratle artması, Rus ordusunu Ukrayna karşısında zafiyete uğratabilir. Putin’in husus ile ilgili devlet televizyonunda konuşma yapmış olması krizin boyutu hakkında ipucu veriyor. Krizin, Putin’in iktidarını tehdit edip etmeyeceğine dair şimdi bir yorum yapmak mümkün değil, lakin Kremlin’deki güç istikrarlarının temelden sarsıldığını şimdiden söyleyebiliriz.