Prof. Dr. Hüseyin Bağcı, Henry Kissinger’ın siyasi güç dengelerindeki yerini tahlil etti

Prof. Dr. Hüseyin Bağcı, 27 Mayıs’ta 100’üncü yaşına girecek olan Henry Kissinger‘ın dünya siyasetindeki yerini ve 70 yıldır siyasi güç istikrarlarına tanıklığını AA tahlil için kaleme aldı.

***

Amerikan dış siyasetinin 1960’dan bu yana mimarlarından olan Henry Kissinger günümüzde de tesirini sürdürmeye devam ediyor. Temelinde tüm dünya başkanları 1960’lardan beri onun fikirleri ve niyetlerinden faydalanmak istedi. Kissinger’ın biyografisini yazan Niall Ferguson, iki kitaptan oluşan ve birincisi 986 sayfa olan bu devasa çalışmasını “İdealist” olarak isimlendirdi. İkinci kitap ise 2023 sonbaharında yayınlanacak ve merakla bekleniyor. Türkiye’de ise genelde akademik etraflarda çok tartışılan bir siyasetçi olmasına karşın, günümüz Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da dahil olmak üzere Türkiye’nin cumhurbaşkanları, başbakanları ve dışişleri bakanları da Kissinger ile görüştü.

Siyasi ve akademik “kutup yıldızı”

Kissinger, Richard Nixon’un dış siyasetini belirleyen ve uygulayan akademik kökenli bir siyasetçi. 1970’lerde Watergate skandalı nedeniyle istifa eden Richard Nixon’un ve akabinde lider olan Gerald Ford’un da dışişleri bakanıydı. Bilhassa 1974 Kıbrıs Barış Harekatı nedeniyle Türkiye’ye uygulanmak istenen silah ambargosuna Lider Gerald Ford ile birlikte karşı çıktı fakat Amerika Birleşik Devletleri Kongresi’nin kararını engelleyemedi. Bilhassa devrin Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil’in Kissinger ile yaptığı görüşmelerde Türkiye’nin ABD Kongresi’nde ve Senatosu’nda Rumlar ve Ermeniler üzere bir lobi takviyesine muhtaçlığı olduğunu söylemesi, Türkiye’nin bu bahiste 1970’lerden itibaren çalışmalara başlamasına neden oldu.

Kissinger başta John F. Kennedy dahil olmak üzere tüm ABD liderlerine ve dünya genelindeki başkanlara de dış siyasette bir “kutup yıldızı” olarak yol gösterdi. Washington’da Stratejik ve Memleketler arası Çalışmalar Merkezi (CSIS) isimli bir fikir kuruluşunun uzun yıllar başkanlığını yaparak ABD idarelerinin dış siyaset raporlarına da daima olarak katkıda bulunmaya devam etti. Niall Ferguson, “Meydan ve Kule” (The Square and the Tower) isimli çalışmasında Henry Kissinger’ın neden tüm dünya önderlerinin “görüşüne başvurduğu” bir kişi olduğunu anlatır. Kitabında, Kissinger’ın daima görüştüğü 40 kişinin listesini çıkardığında onun niye bu kadar güçlü ve tesirli olduğunu anladığını muharrir. Zira bu 40 kişi ortasında dünyanın demokratik ve demokratik olmayan tüm dünya başkanlarıyla irtibat halinde olan bir Kissinger görür. Kendisi günümüzde de Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’den Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Lideri Şi Cinping’e, ABD Lideri Biden’dan Cumhurbaşkanı Erdoğan’a kadar herkese görüş vermeye devam ediyor. Tüm dünya onun basın, kitap ve makaleleri sayesinde aktüel problemler hakkında neler düşündüğünü merak ederek okuyor. Kissinger, genel okuyucu için de akademik bir “kutup yıldızıdır”.

20. yüzyıl siyasi tarihinin en kıymetli şahitlerinden biri

Kissinger’in yalnızca siyasetçi olarak değil, bir akademisyen olarak da dünya tarihini en güzel anlayan ve yorumlayan bireylerden biri olması onun tanınması, okunması ve ciddiye alınmasını sağlıyor. 1815 Viyana Kongresi sonrası ortaya çıkan “Yeni Düzen”i anlatan ve her devlet adamının okuduğu “Dünya Düzeni” (A World Restored, Castlereigh and Prince von Metternich) kitabı çok kıymetli. Dışişleri bakanı olarak Amerikan dış siyasetine istikamet verdiği yılları ise “Beyaz Saray Yıllarım” (White House Years) isimli kitabında anlatıyor. Kitapta Vietnam Savaşı’ndan Şili’deki Pinochet darbesine, Konrad Adenauer’in Berlin duvarından Willy Brandt’ın “Ostpolitik” siyasetlerine, Türkiye’nin Kıbrıs Barış Harekatı’ndan Leonid Brejnev’in “Prag Baharı” olarak bilinen Çekoslovakya müdahalesine ve en kıymetlisi Richard Nixon ile eski Çin Devlet Lideri Mao Zedong’un “pinpon diplomasisi”ne kadar 20. yüzyılın en kıymetli şahitlerinden biri olarak yaşadıklarını aktarıyor.

“Çin ve Dünden Bugüne Yeni Çin” (On China) isimli çalışması ise Çin’in anlaşılması için çok kıymetli bir çalışma. Bilhassa neredeyse tüm dünya lisanlarına çevrilen “Dünya Düzeni” (World Order) isimli çalışması da diplomasi alanında ve siyaset alanında kelam sahibi olmak isteyenleri için bir müracaat kitabı niteliğinde.

Tüm dünyada artık dış siyaset yapıcıları ve bu alanda çalışanlar için olmazsa olmaz bir eser haline dönüşen “Diplomasi” isimli kitabı ise bu tecrübeli siyasetçi ve düşünürün en değerli yapıtı. Türkçeye de çevrilen bu çalışmasının en düzgün yorumunu ise Almanca baskısında görüyoruz. Almanca “Die Vernunft der Nationen”, yani “ulusların aklı” olarak çevrilen kitabı, tüm dünyada olduğu üzere derslerimde mecburi okuma olarak verdiğim bir eser.

Son yazdığı “Liderlik” (Leadership) isimli kitabında hepsini şahsen tanıyıp görüş alışverişinde bulunduğu 20. yüzyılın altı siyasi önderi olan Konrad Adenauer, Charles de Gaulle, Richard Nixon, Enver Sedat, Lee Kwan Yew ve Margaret Thatcher’ın siyasetlerini inceliyor. Bu kitabın da Almanca çevirisinin en düzgünü olduğunu düşünüyorum. Kitabın ismi “Staatskunst” yani “devlet yönetme sanatı” olarak çevrildi ki liderlik de aslında devlet yönetme sanatıdır.

Etkisi bir asır sonra da devam ediyor

Kissinger dünyadaki krizlere ve kriz bölgelerine yönelik yaptığı açıklamalar ve önerdiği tahlillerle de daima gündemde. Son olarak Ukrayna-Rusya Savaşı’nın sona ermesi için her iki tarafın savaş öncesi sonları tanıması gerektiğini söylediğinde bilhassa Amerikalı ve Avrupalı siyasetçiler ve entelektüeller tarafından çok eleştirildi. Lakin Kissinger’in milletlerarası ilgiler alanında “gerçekçi okulun” (Realist School) temsilcisi olduğu biliniyor. Bu yıl 100 yaşını doldurarak dünyadaki güç istikrarları değişiminin son 70 yıldır şahidi olan biri haline gelmesi, onun görüş ve niyetlerinin, eleştirilse de, tüm dünya önderleri ve akademisyenleri tarafından dikkate alınmasını sağlıyor.

Kissinger’in 20. yüzyıldaki siyasi ve entelektüel tesiri 21. yüzyılın birinci çeyreğinin bitmesine az bir mühlet kala hala artarak devam ediyor. Dünyada ondan daha tecrübeli bir dışişleri bakanı ve danışman bulunmuyor. Bu satırların muharriri Kissinger ile çok seferler görüşme, görüşlerinden faydalanma ve kitaplarından bilgi edinme ayrıcalığına sahip bir Türk akademisyendir. Kissinger’in ODTÜ yayınlarından çeviri olarak çıkan “Kriz” (Crisis) ve “Amerika’nın dış siyasete gereksinimi var mı?” (Does America need a foreign policy?) isimli kitaplarını şahsen kendisine verme talihine sahip oldum.

Henry Kissinger’in son 70 yıllık ABD dış siyasetinde ve dünyadaki gelişmelerde oynadığı rol küçümsenecek bir durum değil. Görüşlerine katılıp katılmamak farklı bir mevzu. Ama Kissinger, tüm siyasi yanılgıları ve akademik doğrularıyla, dünya siyasi tarihinin değerli kişiliklerinden biridir.

[Prof. Dr. Hüseyin Bağcı, Dış Siyaset Enstitüsü Lideri ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi Memleketler arası Alakalar Kısmı Öğretim Üyesi]

Makalelerdeki fikirler, müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.