Pisa Kulesi’nden daha eğik olan 870 yıllık tarihi Eğri Minare, 3 büyük sarsıntıda de ayakta kaldı

Pisa Kulesi’nden daha eğik olan 870 yıllık tarihi Eğri Minare, 3 büyük sarsıntıda de ayakta kaldı

Prof. Dr. İsmail Aytaç:

“Horasan harcı, esneme katsayısı ve taban yapısı yıkılmaları engelliyor”

“3,5 ile 7 ortası bir acı değişime karşın hala ayakta oluşu biraz şaşırtıcıdır”

“Horasan harcı vakitle daha da sertleşiyor, tuz ölçüsünü emiyor, salınımı önlüyor”

ELAZIĞ – Pisa Kulesi’nden daha eğik olduğu tescillenen 870 yıllık tarihi Eğri Minare, 3 büyük sarsıntıda de ayakta kalmayı başardı. Minarede kullanılan Horasan harcının ve esneme katsayısının yıkılmaları engellediğini belirten Prof. Dr. İsmail Aytaç, birebir vakitte Harput’un doğal kütle üzerinde olmasından ötürü yapının tek başına değil bir bütün olarak hareket ettiğini söyledi.

Elazığ‘ın 5 yıllık tarihi Harput Mahallesi’nde bulunan Ulu Cami ve minaresi, yaklaşık 1156 yıllarında Harput Hükümdarı Fahrettin Karaaslan tarafından yaptırıldı. Vakitle eğilen minare Harput’un simgesi haline geldi. 3,5 ile 7 dereceye yakında bir açı farklı ile Pisa Kulesi’nden daha eğri olduğu tescillenen 870 yıllık Eğri Minare, bilinmeyenlerin yanı sıra 2020’de Elazığ merkezli 6,8 ve Kahramanmaraş merkezli 7,7 ile 7,6 büyüklüklerindeki sarsıntılarda ayakta kalmayı başardı. Tek taşın bile düşmediği minare adeta görenleri şaşırtıyor. Minarenin bu kadar dirençli olmasını 3 ögeye bağlayan Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Hoş Sanatlar Kısım Lideri Prof. Dr. İsmail Aytaç, minarede kullanılan Horasan harcının ve esneme katsayısının yıkılmaları engellediğini, birebir vakitte Harput’un doğal kütle üzerinde olmasından ötürü yapının tek başına değil bir bütün olarak hareket ettiğini söyledi. Sağlam yer, materyal, en uzunluk orantısı ve esneme olduğunda yapıların yıkılmadığını vurgulayan Aytaç, “Bunlar vaktinde nitelikli yapılmasaydı tarihi yapıtlarda günümüze gelmezdi” dedi.

“3 büyük sarsıntısı atlattı”

Harput Ulu Cami’nin miladi olarak bin 156 yıllarında Fahreddin Karaaslan tarafından yaptırıldığı lisana getiren Prof. Dr. İsmail Aytaç, “Yaklaşık 870 yıllı bir yapı. Şimdiye kadar küçük tamirle geçirdi. Minaresinde 3,5 ile 7 derece bir açı farklı oluşmuş. Ülkemiz bir zelzele bölgesi ve Elazığ fay çizgilerine çok yakın. Son yüzyılda bile 6 üzerinde 10’dan fazla sarsıntıya maruz kaldık. 2020 yılında 6,8 büyüklüğündeki zelzelede bu minare yıkılmadı. Son bir ay içerisindeki iki büyük zelzele ve artçılarıyla da yeniden yıkılma kelam konusu olmadı. Birkaç yıl evvel Vakıflar Bölge Müdürlüğü minarede estetik onarımlar yaptı. Statiğiyle ilgili bir tamirat yapılmamıştı. Fakat biliyoruz ki birebir kurum, 5-6 yıl evvel burada rüzgar ve eğilim, vakit içerisindeki açılmaları gözlemlemek için 2 yıl boyunca inceleme yapmıştı. Orada da rastgele bir açılmanın olmadığı gözlemlenmişti” biçiminde konuştu.

“Hafif rüzgarda dahi bir esnemesini hissedebiliyoruz”

Son zelzelelerle birlikte bakıldığında bu kadar dirençli olmasını birkaç ögeye bağladıklarını lisana getiren Aytaç, “Harput’un doğal kütle üzerinde olmasından ötürü yapı tek başına değil de eksiksiz kayalar ve yerle hareket ediyor. Horasan harcının kullanılmış olması ve üçüncüsü yapıda esneme katsayısının varlığıdır. İçerisine merdivenlerle çıktığımızda hafif rüzgarda dahi bir esnemesini hissedebiliyoruz. Bu esnemelerle birlikte kırılmayı önlemeyi düşünüyoruz. Sonuç olarak sağlam taban, gereç, en uzunluk orantısı ve esneme olduğunda yapıların yıkılmadığı gerçeği ile karşılaşıyoruz. Bunlar vaktinde nitelikli yapılmasaydı tarihi yapıtlarda günümüze gelmezdi” diye konuştu.

“3,5 ile 7 ortası bir acı değişime karşın hala ayakta oluşu biraz şaşırtıcıdır”

Aytaç, “Türkiye’de birçok minare, kapladığı alan yükseltisi bakımından çok fazla üzerinde duruluyor. Bunlardan en değerlilerinden birisi, Dünya Kültü Mirası Listesi’nde olan Edirne Selimiye Camii ve minareleridir. Harput Ulu Cami üzere Selçuklu Devri’nde yapılmış eğri ve açısı değişmiş birkaç minaremiz daha vardır. Bu açının vakitle birçok sebeple oluştuğunu varsayım ediyoruz. Pisa Kulesi’nin ortalama 3,5 derece eğriliği dikkate alındığında orada bir yer çökmesi kelam konusu olmuş. Minarenin en az 3,5 ile 7 ortası bir acı değişime karşın hala ayakta oluşu biraz şaşırtıcıdır. Bunu gereç sağlamlığına ve tabanın yapıyla birlikte hareket etmesine bağlıyoruz” tabirlerini kullandı.

“Horasan harcı, vakitle daha da sertleşiyor, tuz ölçüsünü emiyor, salınımı önlüyor”

Horasan harcı hakkında da bilgi de veren Aytaç, “Yanmış kirecin içerisine kum ve çakılın dışında kiremit tozu yada tuğla tozunun katılmasıyla elde ediliyor. Kum ve çakılın içerisinde tuz ölçüsünü emdiği için salınımı önlüyor, birlikte hareket etmesini sağlıyor. Başka bir özelliği ise vakitle daha sertleşmesidir. Vakit içerisinde tuzu emmesinde ötürü daha da sağlam hale geliyor. Günümüze gelen tarihi yapıtların büyük bir kısmının ham hususu tuğla yahut taş olabilir. Harcının Horasan harcından yapılmış olmasıdır. Mimar Sinan’ın yapmış olduğu kimi yapılardaki harçlar tahlil edildiğinde Horasan harcına ek olarak soğan kabuğu ve süt katıldığı ortaya çıktı. Bu da o harcın özelliğini daha güçlendiriyor” sözlerine yer verdi.