Kahramanmaraş sarsıntıları İtalya’da da çalışılıyor

İtalya Ulusal Jeofizik ve Volkanoloji Enstitüsü (INGV) Kıdemli Araştırmacısı Doç. Dr. Aybige Akıncı, 6 Şubat’taki zelzelelerin çok sık karşılaşılan bir zelzele çeşidi olmadığını, bu zelzelelerin İtalya‘da da büyük ilgi uyandırdığını belirtti.

İtalya‘nın zelzele konusunda otorite kabul edilen kurumu INGV bünyesinde uzun yıllardır zelzele tehlikesine yönelik çalışmalar yapan Türk bilim insanı Akıncı, Kahramanmaraş sarsıntıları ve tesirleri ile mümkün İstanbul sarsıntısına dair enstitüdeki ofisinde AA muhabirine değerlendirmelerde bulundu.

Yüksek tahsilini 9 Eylül Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği Kısmı’nda tamamlayan Akıncı, doktorası sonrasında TÜBİTAK burslarıyla gittiği ABD’de bir küme İtalyan araştırmacının kendisinin üzerine çalıştığı sarsıntı tehlikesi konusuna ilgi gösterdiğini anlattı.

Bir proje kapsamında İtalya geldiğini ve burada kaldığını lisana getiren Akıncı, “Tabii uzun bir süreç, ancak hiçbir vakit sıkılmadım. Mesleğime dün başlamış üzere bugün de devam ediyorum o istekle. Olağan çalışma önceliği İtalya’daki sarsıntılar. Fırsat buldukça ülkemizdeki zelzeleleri de çalışmaya çaba gösteriyorum. O da zira benim gönlümde yatan bu türlü bir istek. Vakit bulup bir katkım olursa doğal oradaki sarsıntıları anlamak, tahlil ulaştırmak, bilhassa çalıştığım husus zelzele ziyanlarının en aza indirilmesi konusunda bizler ne yapabiliriz, bilimsel açıdan.” sözlerini kullandı.

Coğrafi pozisyonu prestijiyle tarihinde de büyük sarsıntılar geçirmiş bir ülke olan Türkiye’nin bu bahiste bir deneyimi olduğunu lisana getiren Akıncı, şöyle devam etti:

“Tabii bu son Kahramanmaraş sarsıntıları, ne yazık ki en son bizim bildiğimiz 1939 Erzincan zelzelesi vardır 7,8 büyüklüğünde aşağı üst, ondan sonraki en büyük zelzele. Lakin bu zelzelenin, Erzincan sarsıntısından farklı olarak bir özelliği var: Çoklu faktörler işin içinde. Değişik segmentler 24 saat içinde iki büyük zelzeleyle, yani 7,5 ve üstündeki sarsıntılarla kırıldı. Natürel bu daima yaşadığımız klasik bir sarsıntı çeşidi değil.”

Doç. Dr. Akıncı, Kahramanmaraş sarsıntılarının hem yarattığı tesir hem etkilediği alanın ve hasarın büyüklüğü hem de sarsıntının oluşum sistemi prestijiyle bilim adamları ortasında geniş ilgi uyandırdığını aktardı.

Söz konusu ilginin bilim insanlarıyla hudutlu kalmadığını söyleyen Akıncı, “İtalya’da da pek çok bireyden, gazetecilerden, medyadan büyük bir talep vardı bu husus hakkında bilgi almak için. Burada da çalışıldı.” dedi.

Bu sarsıntısı ayrıntılıca çalışmak isteyen kümeler olduğunu lisana getiren Akıncı, “Önümüzdeki hafta bir küme araştırmacı, Türkiye’ye seyahat edecek. Ankara’da ve toprakta görüşmelerde bulunacaklar. Yapabileceğimiz ne varsa, ortak çalışmalar, bilimse çalışmalar, ‘katkılarımız ne olabilir?’ görüşmek üzere iki farklı heyet Türkiye’ye seyahat edecek.” diye konuştu.

“Bu çok sık yaşadığımız bir olay değil”

Aybige Akıncı, bölgede uzun müddetten bu yana sessizlik olduğunu lakin bu kadar büyük bir zelzele olacağını kendilerinin de beklemediğini belirterek, “Yani 7-7,5 büyüklüğünde bir sarsıntı olabilir beklentisi vardı tarihteki zelzelelere baktığınız vakit. Ama iki büyük zelzelenin 9 saat ortayla 400-300 kilometrelik bir alanda tesirli olacağı çok az bir ihtimaldir. Çok sık yaşadığımız zelzele çeşidi değildir Maraş sarsıntıları. Zelzele tetikleyici bir sarsıntıydı. 24 saat içinde 3’ün üstündeki değişik uzunluktaki segmentleri kırmıştır. İki büyük sarsıntı oluşturmuştur. Birisi 7,8’dir, oburu 7,5 büyüklüğünde 9 saat ortayla oluşan 2 büyük sarsıntıdır. Bu çok sık yaşadığımız bir olay değildir açıkçası.” değerlendirmesini yaptı.

“Bölgede 10 metreye yakın yer değiştirmeler kırıklar oluşturmuştur”

Depremin üzerinden geçen 2 aylık mühletin akabinde bölgedeki yer değiştirmelere dair ölçümlerinin ne olduğu sorusunu Akıncı, şöyle yanıtladı:

“Tabii bu Arap plakası, kuzeye hakikat senede 10 milimetrelik bir süratle hareket ediyor. Şayet bu 10 milimetrelik yer değişim açığa çıkmazsa ise makul bir sarsıntıyla birikmeye devam edecektir. Yani 100 yıl, 200 yıl sonra biriktiği vakit nasıl ortaya çıkacaktır bu güç? O bölgede, 5 ya da 10 metrelik bir kaymayla açığa çıkacaktır. ve de bu türlü olmuştur. Kahramanmaraş sarsıntıları bu formda oluşmuştur. Güç birikmiştir o bölgede. Uzun müddetten beri bölge gücünü açığa çıkartamamıştır. ve son bu zelzelelerle, gücünü açığa çıkartmış ve bölgede 10 metreye yakın yer değiştirmeler kırıklar oluşturmuştur.”

Muhtemel İstanbul depremi

Türkiye’nin aslında daha çok İstanbul yakınlarında olması mümkün zelzeleye odaklandığını tabir eden Akıncı, “Bunun bir nedeni vardı. Zira 1999 sarsıntısından sonra yarar gerilimin artması bilhassa orta Marmara-Çınarcık segmentlerindeki gerilimin artması, bu segmentlerin kırılma mümkünlüğünü yükseltti. Bu segmentler 7 ve 7’nin üstünde zelzeleler üretecektir. Zira bunlar uzun segmentlerdir.” diye konuştu.

Depremin büyüklüğünün fayın boyutuyla orantılı olduğunu vurgulayan Akıncı, “Bunlar ortasında bağlar vardır. Bunlara dayalı olarak yaptığımız hesaplarda değerli zelzelelerin, kıymetli dediğim 7’nin üstünde sarsıntıların olma mümkünlüğü Marmara’da yüksektir.” dedi.

ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu’ndan (USGS) uzman Tom Parsons ile Marmara Denizi’ndeki segmentlerin kırılma olasılıklarını inceleyen ortak çalışmaları olduğunu anlatan Akıncı, “Son Avrupa projesi çerçevesinde oradaki fay segmentleri, faylar tekrar çalışıldı. Bu yeni datayı kullanarak, INGV’deki birtakım meslektaşlarımızla bir çalışma yaptık. ve bu yeni dataları kullanarak yaptığımız mümkünlük hesaplarında 7’nin üzerinde bir zelzelenin Marmara Denizi’nde olma mümkünlüğünü yüzde 47 olarak hesapladık.” değerlendirmesini yaptı.

Akıncı, bunun yüksek bir paha olduğunu belirterek, “Ne yapmamız gerekli? Biliyoruz tamam, yüzde 50 olasılıklı, yüksek olasılıkla Marmara Denizi’nde bir zelzele olacaktır. Kıymetli olan artık bu sarsıntıya hazırlıklı olmamız lazım. Bilgiyi verdik biz. Bu bilgiden sonra artık onu konuşmamız lazım, yani mümkünlük hesaplarını bırakmamız lazım. Son yüzyılda Türkiye’de 16 tane 7’nin üstünde sarsıntı olmuştur. Yani durum çok açıktır.” ihtarını yaptı.

Tsunami riski

Akıncı, Marmara ya da Akdeniz’deki sarsıntılardan sonra tsunami oluşma riskinin ne düzeyde olduğu sorusuna ise Akdeniz’de tarihte tsunamiler yaşandığını belirterek, “Mesela son Samos sarsıntısında İzmir ve Kuşadası etrafında tsunami yaşanmıştır, küçük de olsa bir tsunami yaşanmıştır. Marmara’da da tarihte gözlenen tsunami dataları vardır, bunlar da deniz içinde oluşan heyelanlardan kaynaklanmaktadır. Bölgede jeolojik pozisyona bağlı olarak değerli çukurluklar vardır Marmara’nın içinde. Zelzele sonrasında heyelanlara yol açabilecek büyüklüktedir bu çukurlar. Bunlar tsunami yaratabilir.” yanıtını verdi.

Uzun yıllardır İtalya’da yaşaması ve Türkiye’den gelen bir sarsıntı uzmanı olması nedeniyle İtalyanlardan Türkiye’deki bu son sarsıntıları İtalya’dakilerle karşılaştırmasının istendiğini aktaran Akıncı, ” ‘İtalya’da da olabilir mi, bekleyebilir miyiz? diye soruyorlar.” dedi.

Böyle bir şeyin mümkün olmadığını kaydeden Akıncı, kelamlarını şöyle tamamladı:

“Çünkü Türkiye’deki Kahramanmaraş sarsıntıları, sol yanal atımlı faydır. Yani fay düzeneği büsbütün değişiktir, İtalya’daki fay düzeneklerine nazaran. İtalya’daki faylanmalar, olağan tipteki faylanmalardır. Bunlar daha çok bizim Ege Bölgesi’ndeki zelzelelerin oluşum düzeneğine yakındır. Natürel büyüklük açısından İtalya’da da 7 ve 7’nin üstünde sarsıntılar meydana gelmiştir tarihte. Ancak bunların olma aralıkları çok daha uzundur. Zira kayma suratları, yer değiştirme suratları çok daha düşüktür. Ancak İtalya’da tekrarlama aralıkları daha uzun mühlet olacak değerli sarsıntılar yaşanmaktadır. Aslında zelzelenin büyüklüğünden çok yaratacağı risk kıymetlidir.”