İş Sıhhati ve Güvenliği Haftası: Türkiye’nin iş kazalarında önde gelen ülkelerden olduğunu tabir eden Prof. Dr. Osman Çakmak’tan ihtarlar

Çalışanların sıhhatini korumak konusunda farkındalık ve şuur oluşturmak ve bahsin ehemmiyetini kamuoyuna duyurmak hedefiyle 1987 yılından beri her yılın 4-10 Mayıs tarihleri ortasında İş Sıhhati ve Güvenliği Haftası düzenleniyor. İstatistiklere bakıldığında ise iş kazalarında Türkiye’nin önde gelen ülkelerden olduğunu tabir eden Prof. Dr. Osman Çakmak, “Türkiye’nin dünyada iş kazaları bakımından birinci sıralarda yer almasının sebebi yetersiz eğitimden kaynaklanıyor” dedi.

Ülkemizde iş sıhhati ve güvenliği eğitiminin sıkıntılı olduğunu vurgulayan İstanbul Rumeli Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Osman Çakmak, “Güvenlik dersi daha ailede, ilkokulda başlamalıdır. Kağıt üzerinde değil, uygulayarak ve yaşayarak bir eğitim anlayışını hayata geçirmemiz lazım. Yılın bir haftasında değil her ay ve haftasında iş sıhhati ve güvenliği prensiplerini hatırlatan ve ömür uzunluğu mevzunun gündemde kalmasını sağlayan önlem ve tertipli çalışma eğitimine muhtaçlığımız var” diye konuştu.

“BÜTÜN KAZALARIN TEMELİNDE CEHALET BULUNUYOR”

Asıl alanı kimya olan Prof. Dr. Çakmak uyguladığı kimya laboratuvar eğitimlerinde güvenlik eğitimlerini şu halde anlattı:

“Ülkemizde laboratuvarlarda güvenlik konusundaki uygulamalar genelde şu haldedir. Ders devri başında güvenlik bahisleri ele alınır ve sonra unutulur. Biz ise her laboratuvar dersinde, yani her hafta güvenliği baş gündem yapıyoruz. Mesela deney çalışmalarında kullanılan hususların Gereç Güvenlik Bilgi Formu (MSDS) denilen güvenlik bilgi formunun kullanılmasını zarurî tutuyoruz. Deneysel ve uygulamalı çalışmalarında kullanacağımız, dokunacağımız her kimyasal hususun MSDS’deki 16 kalem güvenlik özelliklerini gözden geçirilmesini ve incelenmesini sağlıyoruz. Herkesin kimya öğrenmesi mümkün değil ancak her yerden basitçe ulaşacağınız güvenlik bilgi formlarından MSDS ilgili hususun risklerini; kullanılırken, taşınırken, depolanırken nelere dikkat edilmesi gerektiğini yani tüm güvenlik gereklerini öğrenebiliriz. Öncelikle deneyin güvenlikle ilgili kısımlarından öğrenciyi sorumlu tutuyoruz. Kelamlı ve yazılılarda deneylerin nasıl yapıldığı yanında çalışmanın güvenliği ile ilgili konular da sorularda yer alıyor. Böylelikle laboratuvarlarda kazalar nerede ise sıfıra iniyor. Yalnızca güvenlik bilgilerini bilmek yetmiyor tabi. Deneysel ve çalışma tekniklerini de düzgün bilmeniz gerekiyor. Onun için laboratuvar teknikleri ders kitabı hazırladım. Bütün kazaların temelinde cehalet bulunuyor. Mesleğinizi ve işinizi uygun bilmiyorsanız, kullanacağız aygıtı ve aleti kullanmayı gerçek öğrenmemişseniz yanılgı üstüne yanılgı yapacaksınız demektir. Tabi ki kazalar arttan sökün edecektir. Kağıt üzerinde ezbere dayalı mesleksel eğitim maksadına ulaşmıyor. Kesinlikle deneye ve uygulamaya dayalı eğitim yapacaksınız. Sonuç olarak şunu söyleyebilirim. Ülkemizde kazaların en büyük sebebinin mesleğini güzel öğretemeyen eğitim bulunuyor.”

“EĞİTİMİ HAYATIN İÇİNE ALMALIYIZ”

Eğitim metodunun problemli olduğunu söz eden Prof. Dr. Çakmak, “Eğitim verildiği halde kazalar, meslek hastalıkları azalmıyor aksine artıyorsa demektir ki verilen eğitimin halinde ve mevzuya yaklaşımda bir yanlışlık var. İş kazalarının nedenleri, riskler, tehlikeler ve korunma teknikleri hakkında bilgiler tekniklerine uygun ve bilimsel derinlikte ve muhtevada verilmeyince beklenen bilinçlendirme sağlanamıyor. Eğitimi hayatın içine almalıyız. Hatta güvenlik mevzuları dizilerin, sinemaların, hatta çocuk oyunlarının içinde verilmeli ve bu alanda bir öncelik ve siyaset oluşturulmalıdır. Güvenlik yalnızca çalışanları değil herkesi ilgilendiren bir mevzudur. Mesela yemeklerin 4 saat boyunca açıkta oda sıcaklığında kalınca bozulmaya başladığını kaç kişi biliyor? Bu kolay gerçeği bilmeyince besin zehirlenmeleri geliyor. Hijyen hatta el yıkama konusunda, mikroorganizma ve virüsler konusunda birden fazla bilgilerimiz bilgiler bilimsel ve gerçekçi değil. Termal konforla ilgili, besin güvenliği ile ilgili tehlike hudut bedelleri konusunda ne kadar bilgiye sahibiz? Kapalı ortamda havalandırma yapmadığımız takdirde oksijenin ne kadar müddette hudut bedellerinin altına düşeceğini kaçımız biliyor? Bir amfi ya da konferans salonunda fert başına kaç metre küp hava gereksinimi olduğunu biliyor ve gereğini yerine getiriyor muyuz? Hangi toksik gazın ve tehlikeli hususun hangi risk ve tesire sahip olduğunu ne kadar biliyoruz? Besinlere katılan hususların, pestisitlerin, kullandığımız kozmetik ve paklık unsurlarının kanser üzere kronik hastalıkların asıl sebebi olduğu konusunda ne kadar bilinçliyiz? Sonuç olarak, günümüz beşerinin mesleğinin okuryazarı olmak kadar güvenlik hususlarında okuryazar olmak gereksinimi vardır” dedi.

“UYGULAYICILARIN MEVZUATI UYGULAMASI İÇİN KARARLI OLMASI GEREKİR”

Prof. Dr. Çakmak, kontrollerin hedefine ulaşması konusunda, “İşyerleri denetleniyor olabilir, hatta işyerindeki riskler tespit ediliyor da olabilir. Ancak eksikliklere karşı önlemler hayata geçirilmeyince tesirini göstermeyecektir. Diyelim ki yapılan iş ferdî esirgeyici ekipmanlar (KKE) kullanmayı gerektiriyor. Fakat çalışanlar ikazlara karşın kullanmıyorlar. Biz bunu laboratuvarlarda çok yaşıyoruz. Öğrenci kollayıcı gözlüğü ve önlük kullanmak istemiyor. Bunları kullanınca kendisini kısıtlanmış hissediyor. Nasıl tahlil bulacağız? KKE’nin gereksinim durumunda bireylerin kullanmasını zarurî hissedeceği bir farkındalık eğitimine gereksinim var. Bu eğitim eksik, kişi mevzuat ve kanunların zoru ile değil de kendi muhtaçlığını hissederek ve gerçek kullanımını da bilerek yerinde ve vaktinde kullanmalıdır. İşçi kendisi gereksinim hissederek kurallara uyuyor ve KKE’leri kullanıyorsa o kurumda verilen eğitim maksadına ulaşıyor demektir. Sonuç olarak, problemlerin kaynağına inmemiz gerekiyor. Sorunun kaynağı görülmedikçe, yalnızca hakikat mevzuat hazırlamakla iş bitmiyor. Mevzuatın kendi başına tahlil olmayacağını son sarsıntı olayında daha uygun gördük. Bizdeki sarsıntı yönetmelikleri Japonya’dakilerden geri değil. Mevzuat, bilindiği üzere işyerindeki çalışma şartlarını belirleyen, riskleri azaltan ve iş kazalarının önlenmesi için gerekli olan kuralları içerir. Fakat mevzuat iş yapmaz. Kıymetli olan uygulayıcıların mevzuatı uygulaması için dirayetli ve kararlı olması gerekir” diye konuştu.

“YETKİLİLERİN EKSİK VE YANLIŞLARIN ÜZERİNE GİTMESİ GEREKİR”

Prof. Dr. Osman Çakmak, maddelerde değiştirilmesi gereken konuları da şöyle sıraladı:

“Sıkı yasal yükümlülükler, yaptırımlar, tesirli kontroller, daha düzgün eğitim, personel temsilcilerinin iş sıhhati ve güvenliği konusunda daha faal bir rol almasına müsaade verilmesi ve emekçilerin haklarının korunması ve öteki gerekli yasal değişikliklere muhtaçlık bulunuyor. Bir emekçi tek başına iş yerinde rahatsız olduğu bir durumu, risk gördüğü bir sorunu patrona söyleyebilir, bakanlığa bildirebilir lakin on gün sonra işten atılacaksa, alınan önlemler yerini bulabilir mi? Personelin öncelik telaşı ekmek ve ömür olduğunu biliyoruz. Keza patrona bağlı hali ile iş güvenlik uzmanı birebir halde bağlı bulunduğu iş yerini denetlemesi ve yanılgıları ilgili mercilere söylemesi mümkün olabilir mi? Maddelerimizde bu türlü birtakım tuhaflıklar var. Bunların bir an önce düzeltilmesine gereksinim var. Tarafların ve yetkililerin yeterli niyetle ve hamasetle eksik ve yanlışların üzerine gitmesi gerekir.”