794 YILLIK ŞAHESERDE ‘ÜÇ BOYUTLU MOTİF’ PERSONELLİĞİ
SİVAS’ta, Anadolu Selçuklu Devleti vaktinde yaptırılan Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası’nın taşları oyulup, üç boyutlu işlenen motif ve süslemeleri ilgi çekiyor. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi (SCÜ) Mimarlık, Hoş Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Uğur Tuztaşı, “Bu camiyi üç boyutlu taş ustaları, bir heykelsi yaklaşımla sanatkarlıklarını göstererek tepe noktaya getirmiştir. Eser, büsbütün bezeme kültürüyle öne çıkıyor” dedi.
Divriği ilçesinde, Anadolu Selçuklu Devleti’ne bağlı Mengücek Beyliği periyodunda, 1229 yılında yaptırılan ve UNESCO’nun Dünya Kültür Mirası listesinde yer alan Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası’nın taşları oyulup, üç boyutlu işlenen motif ve süslemeleri ilgi görüyor. Güneşin doğuşundan batışına kadar birçok hususta ince hesaplamalar yapan mimar ve ustaların inşa ettiği ‘Anadolu’nun El Hamra’sı’ olarak da nitelendirilen Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, mimari yapısıyla ziyaretçilerini ağırlıyor. Evliya Çelebi’nin de Seyahatname’sine husus olan caminin bilhassa ‘batı’, ‘cennet’, ‘darüşşifa’ ve ‘şah’ kapılarının süslemeleri, taş oymacılığının tepe noktası olarak görülüyor. Caminin ortaya çıkan sırlarından en değerlisi ise batı kapısında ikindi vakti güneşin açısına bağlı olarak namaz kılan erkek silüetiyle, cennet kapısında sabahın erken saatlerinde ortaya çıkan namaz kılan bayan gölgesi olarak biliniyor. Gölgelerin ise cami ve darüşşifayı yaptıran Ahmet Şah ile eşi Melike Turan Melek’e ilişkin olduğu nitelendiriliyor.
‘MİMARİDEN ÇOK BEZEME KÜLTÜRÜ HAKİM’
SCÜ Mimarlık, Hoş Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Uğur Tuztaşı, caminin bir kereye mahsus eser olduğunu belirterek, “Böyle bir eser fikriyatı nasıl gerçekleşti, bu çok değerlidir. Melike Sultan’ın yaptırdığı Darüşşifa ve Ahmet Şah’ın yaptırdığı caminin, yani bu türlü bir paydaşlığın daha evvelce olmadığını görüyoruz. Alaaddin Keykubat’ın devrine denk geliyor. Bu programlamanın, bu tasarının öncesinde çok üzerinde çalışıldığını düşünüyorum. Zira Alaaddin Keykubat’ın öteki yapıtlarda de bilhassa devlet hazinesinden yararlanma problemi var. Özellikli yapılarda hem taş kapıların görselliğini, boyutlarını, mimari içeriğini denetlediğini biliyoruz. Bu yapıtı yapan ustaların bir maketle ya da bir çizimle katiyen yönetime sunduğunu, bilhassa Alaaddin Keykubat’ın bile yapıtın yapılmadan evvelki halini gördüğünü düşünüyorum. Bu yapıtta zira mimariden çok bezeme kültürü hakim. Eser büsbütün bezeme kültürüyle öne çıkıyor” dedi.
‘ÜÇ BOYUTLU USTALAR TEPE NOKTAYA GETİRMİŞ’
Bezemelerin yerinde yontulup işlendiğini söyleyen Doç. Dr. Tuztaşı, “Mimardan çok, bir heykeltıraşlık var. Mescitte ayrıyeten eksik kalan bezemeler var. Büyük ölçekli motifler, yontularak yapılıyor lakin küçük ölçekli motifler ise öncesinde hazırlanmış yerleri belirlenmiş bir biçimde oralara yerleştiriliyor. Zira aslında o devrin mimarı, yalnızca mimar, mühendis ya da bir yontucu değil. Yani birçoğu astrolojiyi de biliyor. Zati Divriği mucizesi ve yapıtı, bize bunu çok istikametli bir programla gösteriyor. Ön taslaklar çizildikten sonra taş ustası bir modelaj yapıyor. Ondan sonra ince detaylara geçiyor. Bu bezeme kültüründe bilhassa bu sanatkarların çok yetenekli olduğunu görüyoruz. Motiflerde bir doğaçlama da kelam hususudur. Mistik manası, kozmik manalarına baktığımız vakit burada çok büyük yetenekli ustaların çalıştığını görüyoruz. Hala gizemini koruyan ögeler var. Hala çözülmesi gereken ögeler var. Her gittiğimizde yeni bir gizemini fark ediyorsunuz. Bu camiyi üç boyutlu taş ustaları, bir heykelsi yaklaşımla bunları sanatkarlıklarını göstererek bir tepe noktaya getirmiştir” diye konuştu. (DHA)